عدم توجه به مسائل ایمنی در استفاده از انرژی برق یکی از موارد مهمی است که میتواند خسارتهای مالی و صدمات جانی و غیر قابل جبرانی به همراه داشته باشد. به همین منظور و با هدف حفاظت از جان افراد در محیطهای مختلف در برابر خطراتی مانند برقگرفتگی ناش از نشتی جریان الکتریکی، از دستگاهها و تجهیزاتی استفاده میشود که به نام محافظ جان شناخته میشود. این کلیدها یک دستگاه ایمنی محسوب میشوند که به منظور تشخیص نشتی جریان و قطع فوری برق مورد استفاده قرار میگیرند. در واقع این کلیدها جریان برق ورودی و خروجی مدار را به صورت مدام مقایسه کرده و در صورت به وجود آمدن تفاوت، نشتی جریان تشخیص داده و به صورت فوری مدار را قطع میکنند. کلیدهای RCCB که با نام کلید نشتی جریان نیز شناخته میشود و کلیدهای RCBO دو نمونه پرکاربرد این کلیدها هستند که از نظر عملکرد و ساختار تفاوتهایی با یکدیگر دارند. اگر هنوز با عملکرد این کلید آشنایی کافی ندارید، میتوانید مقاله “کلید محافظ جان چیست؟” را بخوانید.
نحوه عملکرد کلید محافظ جان RCCB در مدار
کلیدهای RCCB که با نام کلید نشتی جریان نیز شناخته میشوند مخفف Residual Current Circuit Breaker هستند. این نوع از کلیدهای محافظ جان که با نام RCD نیز معروف هستند، از انسان در برابر برقگرفتگی و از تجهیزات مختلف در برابر خطراتی مانند اتصال بدنه و اتصال زمین ناقص محافظت میکنند.
این نوع کلیدها در دو نوع 2 پل و 4 پل موجود هستند و یکی از بهترین تجهیزات حفاظتی به منظور تشخیص اتصال کوتاه زمین یا نشتی جریان در مدار به حساب میآیند. در سیستمهای تک فاز یا سه فاز باید سیم نول را به کلیدهای RCCB متصل کرد؛ در واقع از کلیدهای 2 پل در مدارهای تک فاز و از کلیدهای 4 پل در مدارهای سه فاز استفاده میشود.
در خصوص نحوه عملکرد کلیدهای RCCB در مدار باید به این موضوع اشاره کرد که از تفاضل جریانی که از سیم نول عبور میکند با جریان عبوری از سیم فاز بیش از 30 میلی آمپر باشد، مدار را قطع میکند. بر روی کلیدهای نشتی جریان یک کلید Test تعبیه شده که با استفاده از آن میتوان صحت عملکرد کلید در بازههای زمانی مختلف را مورد بررسی قرار داد.
نکته مهم در مورد کلیدهای RCCB که باید در زمان خرید مورد توجه قرار بگیرد این است که مانند کلید مینیاتوری ظرفیت جریان نامی مشخصی دارند؛ به همین دلیل در زمان خرید باید ابتدا حداکثر جریان عبوری را محاسبه کرد و بر اساس جریان نامی عبوری کلید مناسب را خریداری کرد. معمولا برای کنتورهای تک فاز قدیمی از مدل A25 و در کنتورهای دیجیتالی جدید از مدل A32 استفاده میشود. در خصوص کلید RCCB باید به این نکته دقت کرد که این کلیدها از مدار در برابر اضافه جریان یا اتصال کوتاه محافظت نمیکنند؛ به همین دلیل برای محافظت از مدار در برابر این خطرات باید از یک کلید مینیاتوری (MCB) تک پل یا دو پل در کنار کلید RCCB استفاده شود.
نحوه عملکرد کلید محافظ جان RCBO در مدار
کلید RCBO (Residual Current Circuit Breaker with Over-Current) یک کلید محافظ جان ترکیبی است؛ در واقع این کلید ترکیبی از کلیدهای نشتی جریان (RCCB) و یک کلید مینیاتوری (MCB) است. با استفاده از این کلید دیگر نیازی به خرید یک کلید نشتی جریان به همراه یک کلید مینیاتوری نیست؛ به همین دلیل میتوان در تعداد فضاهای خالی در ریل که توسط کلیدها اشغال میشود، صرفهجویی کرد. در خصوص عملکرد کلید RCBO در مدار باید گفت که هم میتوان از نشتی جریان و خطرات مربوط به آن جلوگیری کند و هم اینکه از مدار در برابر خطرات اضافه جریان و اتصال کوتاه محافظت نمایید. به همین دلیل کلیدهای RCBO مانند کلیدهای مینیاتوری در دو مدل تند کار (Type B) و کند کار (Type C) موجود هستند.
تفاوت و روشهای تشخیص RCCB و RCBO چیست؟
آشنایی با تفاوتهای موجود بین کلید RCCB و RCBO روشهای تشخیص آنها کمک میکند که در هنگام خرید بتوان بهترین گزینه را برای استفاده در تابلوهای برق خریداری کرد. این دو کلید از نظر پارامترهای مختلف تفاوتهایی با یکدیگر دارند که با در نظر گرفتن آنها میتوان به راحتی آنها را تشخیص داد:
- اهرم قطع کننده: یکی از مهمترین تفاوتهای ظاهری این دو کلید مربوط به اهرم قطع کننده است که در کلیدهای RCBO نسبت به کلیدهای RCCB طول بلندتری دارد.
- شماتیک یا دیاگرام کلید: در خصوص تفاوت این دو کلید از نظر شماتیک باید گفت که کلیدهای RCBO به دلیل ترکیبی بودن هر دو دیاگرام کلید نشتی جریان (RCCB) و کلید مینیاتوری را شامل میشوند.
- نوع (Type) کلید: با توجه به اینکه در ساختار کلیدهای RCBO کلید مینیاتوری وجود دارد، شاهد انواع مختلف هستیم. بر این اساس کلیدهای RCBO در دو نوع تایپ C یا کندکار و تایپ B یا تندکار در دسترس قرار دارند که در کلیدهای RCCB این دستهبندی وجود ندارد.
- استاندارد IEC: این دو کلید با استانداردهای متفاوتی طراحی و ساخته میشوند؛ کلیدهای RCCB بر اساس استاندارد IEC 61008 و کلیدهای RCBO بر اساس استاندارد بینالمللی IEC 61009 طراحی شدهاند.
- قیمت: با توجه به اینکه در ساختار کلیدهای RCBO یک کلید مینیاتوری نیز وجود دارد در مقایسه با کلیدهای RCCB از قیمت بالاتری برخوردار هستند.
آیا می توان با استفاده از یک کلید محافظ جان و یک کلید مینیاتوری، کلید محافظ جان ترکیبی ساخت؟
یکی از مشکلات مهم در مورد بازار محصولات الکتریکی در ایران، عدم دسترسی به کلیدهای RCBO از برخی برندهای خاص و پرمتقاضی است. به همین دلیل کاربران و مصرفکنندگان این سوال را مطرح میکنند که آیا میتوان با استفاده از یک کلید RCCB و کلید مینیاتوری، یک کلید محافظ جان ترکیبی یا RCBO ساخته و در تابلوهای برق مورد استفاده قرار داد؟ هر چند پیشنهاد میشود که از کلیدهای ترکیبی از برندهای موجود در بازار استفاده شود اما پاسخ به این سوال مثبت بوده و امکان انجام این کار وجود دارد. ساخت این کلید ترکیبی با استفاده از کلید RCBO دو تفاوت عمده در تابلو برق به وجود میآورد:
- افزایش تعداد پلهای کلید در مقایسه با استفاده از کلید RCBO (اشغال شدن 4 پل به جای 2 پل)
- وجود دو اهرم قطع مجزا از هم
برای حل کردن این دو مشکل و ساخت کلید ترکیبی میتوان دو اقدام زیر را انجام داد:
- استفاده کردن از پل برای فازها و نولها
- استفاده از یک پین فلزی مناسب و متصل کردن دو اهرم به یکدیگر
جمعبندی
در کار کردن با انرژی برق رعایت نکات ایمنی از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا در صورت بروز حوادثی مانند نشتی جریان، خسارات جانی و مالی غیر قابل جبرانی رخ خواهد داد. برای افزایش ایمنی در سیستمهای برقرسانی از تجهیزات مختلفی استفاده میشود که هر کدام بر اساس قابلیتها و ویژگیهایی که دارند از کاربرد متفاوتی برخوردار هستند.
کلیدهای محافظ جان که در انواع مختلف وجود دارند یکی از مهمترین و پرکاربردترین تجهیزات ایمنی محسوب میشوند. کلیدهای RCCB و RCBO دو نمونه از پرکاربردترین کلیدها به حساب میآیند که تفاوتهایی در عملکرد و ساختار دارند. به همین دلیل آشنایی با این تفاوتها و نوع کاربرد هر کدام در زمان خرید و استفاده از این کلیدها در تابلوهای برق از اهمیت زیادی برخوردار بوده و باید مورد توجه قرار بگیرد.
نظرات کاربران