با پیشرفت فناوری و ورود به جهان مدرن، زندگی انسان تا میزان زیادی به انرژی الکتریکی متکی شده است و بسیاری از لوازم ضروری که در خانه، محلکار و… استفاده میکنید، بدون برق بلااستفاده خواهند بود. استفاده از این وسایل برقی زندگی را بسیار سادهتر از گذشته کرده است؛ اما گاهیاوقات بروز مشکل در سیستمهای الکتریکی و برق ساختمان میتواند باعث بروز مشکلاتی جدی شود. یکی از مشکلاتی که میتواند گریبانگیر سیستم برقرسانی ساختمان و وسایل الکتریکی شود، دو فاز شدن برق است. در این مطلب قصد داریم به بررسی چیستی دو فاز شدن برق بپردازیم و راهکارهای مناسب برای جلوگیری و برطرفکردن این مشکل را معرفی کنیم.
دو فاز شدن برق چیست؟
در سیستم برق تکفاز شهری که مختص کاربردهای مسکونی و اداری است، خطوط انتقال انرژی الکتریکی در ساختمان از دو سیم تشکیل شده است. در شرایط عادی که مشکلی در سیستم برقرسانی وجود ندارد، یک سیم نول و یک سیم فاز است و سیم نول فاقد ولتاژ است. درصورتیکه سیم نول در سیستم برقرسانی دارای ولتاژ یا جریان الکتریکی شود، به اصطلاح میگویند که برق دو فاز شده است. دو فاز شدن برق در سیستم برقرسانی تکفاز ممکن است به دو شکل حقیقی و غیرحقیقی رخ دهد.
1- دو فاز شدن برق بهصورت حقیقی
مفهوم دو فاز شدن بهصورت حقیقی دقیقا همان مفهومی است که در بخش فوق به آن اشاره کردیم. در این حالت بهجای عرضه 220 ولت (یک سیم نول و یک سیم فاز)، دو سیم دارای ولتاژ الکتریکی (سیم فاز) به مصرفکننده تکفاز ارائه میشود و ولتاژ الکتریکی خطوط به 380 ولت میرسد.
2- دو فاز شدن برق بهصورت غیر حقیقی
هنگامی که سیم نول در سیستم برقرسانی دچار قطعی شود، سیم فاز روی سیم نول اثر میگذارد و بهاصطلاح نول برقدار میشود. این حالت یکی از دو شیوه دو فاز شدن برق بهصورت غیرحقیقی است. در حالت دیگر، سیمی که در وسط ترانس توزیع برق شبکه اصلی قرار دارد، دچار قطعی کامل یا زدگی میشود و بروز این مشکل سبب دو فاز شدن برق تکفاز میشود.
دو فاز شدن برق چه پیامدی به همراه دارد؟
دو فاز شدن برق مشکلی جدی و خطرناک برای سیستم برق ساختمان است و میتواند عواقب بدی را در پی داشته باشد. عدم توازن در توزیع برق و دو فاز شدن برق ساختمان میتواند باعث افت ولتاژ در بخشهای مختلف ساختمان و ایجاد گرمای شدید در سیمها و تجهیزات برقی شود و در نهایت باعث بروز آتشسوزی گردد. دو فاز شدن برق برای تجهیزات الکتریکی نیز خطرناک است و میتواند با افزایش جریان در بخشی از سیستم برقرسانی باعث، نیمسوز شدن یا کاهش عمر مفید تجهیزات برقی شود. اگر این مشکل در سیستم ساختمانهای عمومی و مهم مانند بیمارستانها رخ دهد، میتواند باعث خرابی سیستمهای حیاتی و بروز مشکلات جدی شود. علاوه بر این موارد، دو فاز شدن برق میتواند به شکل مستقیم باعث برقگرفتگی افراد شود و پس از برقراری تماس فرد با قطعات دچار مشکل، به آنها آسیب برساند.
دلایل دو فاز شدن برق
1- وجود مشکل در سیمکشی و ورودیهای اداره برق
اگر مشکلاتی مانند سیمکشی ضعیف، استفاده از سیمهای آسیبدیده و اتصالات شل در سیستم برقرسانی داخلی ساختمان یا خطوط ورودی اداره برق وجود داشته باشد، ممکن است در سیم نول مقاومت یا امپدانس ایجاد شود. با ایجاد این مقاومت، ممکن است بین سیم نول و سیم ارت اختلاف ولتاژ ایجاد شود و سبب دو فاز شدن برق شود.
2- جابهجا وصل شدن سیمها در کنتور برق و تابلو فیوز
ممکن است در هنگام کار در ساختمان و انجام کارهای مختلف لازم شود تکنسین یا برقکار از کنتور شما یک انشعاب را دریافت کند و پس از اتمام کار، سیمهای نول و فاز را جابهجا وصل کند. جابهجا وصلکردن سیمهای نول و فاز در کنتور برق و تابلو فیوز یکی از رایجترین دلایل بروز دو فاز شدن برق است. در چنین حالتی اگر تمامی فیوزها در تابلو فیوز به سمت بالا زده شوند، هیچ اثری در تست فازمتر دیده نمیشود و زمانی که همه فیوزها در تابلو به سمت پایین زده شوند، تست فاز متر، جز سیمی که متصل به فیوز اصلی است، خروجی تمامی خطوط را فاز نمایش میدهد. حل این مشکل بسیار ساده است و تنها کافی است سیمهای نول و فاز را جابهجا کنید و این مشکل را رفع نمایید.
3- جابهجایی فاز و نول در کلید و پریزها
اتصال اشتباه و برعکس سیمها در کلید و پریز نیز میتواند منجر به بروز جابهجایی فاز و نول شود. در این حالت اگر مشکل دو فاز شدن برق به وجود آمده باشد، میتوانید اثرات آن را در لامپ مهتابی یا سایر وسایل روشنایی مشاهده کنید.
4- قطع شدن سیم نول در مسیر
همانطور که در بخشهای قبلی نیز اشاره شد، قطع شدن سیم نول در مسیر نیز یکی از دلایل بروز دو فاز شدن برق است. سیم نول میتواند در مسیر به دلایل مختلفی از جمله پوسیدگی سیم نول، سیمکشی و انشعابگیری اشتباه، استفاده از وسایل برقی معیوب، آسیبدیدن سیم نول در اثر دریلکاری، اتصال دستگاه پرمصرف مانند بخاری برقی و کولر گازی به پریز یا سیم ضعیف و… رخ بدهد. با بروز این مشکل، سیم نول در مجموعه مدنظر دارای برق میشود و به همین دلیل برق این مجموعه دو فاز میشود.
5- اتصال جابهجا در سنسورها
سنسورها نیز ساختار مشابه با کلیدها دارند و تنها تفاوت مشهود میان کلیدها و سنسورها، عملکرد خودکار سنسورها است. درصورتیکه اتصال دو سیم نول و فاز در سنسورها اشتباه و برعکس انجام شده باشد، حالت دو فاز شدن و برقدار شدن سیم نول رخ میدهد.
عوامل دیگری که باعث دو فاز شدن برق ساختمان میشود
از دیگر عواملی که باعث بروز مشکل دو فاز شدن برق در ساختمانها میشوند، میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
- قطع شدن سیم نول بهطورکلی در شبکه برق ساختمان
- اتصال دستگاههای پرمصرف به سیمکشیهای ضعیف
- اتصال بخاری برقی و دستگاه جوش
- اتصال غیراصولی و ضعیف سیمها در شبکه
- بروز پارگی در سیم نول در داخل پریز برق
- استفاده بیش از حد از برق و بروز مشکل در فیوزها و تابلو اصلی
چگونه بفهمیم که برق ساختمان دو فاز شده است؟
برای جلوگیری از بروز مشکلات و رخ دادن خطرات دو فاز شدن برق ساختمان، باید در صورت بروز مشکل در سیستم برق یا مشکوکشدن به دوفازشدن برق ساختمان، این مورد را بررسی و آزمایش کنید. با استفاده از یک مولتی متر دیجیتال میتوانید این بروز یا عدم بروز این مشکل را بررسی کنید.
گام اول؛ بررسی ایمنی
در گام اول، تاکید میشود که ایمنی و سلامت خود را در اولویت قرار دهید و از تجهیزات حفاظت فردی مناسب یا PPE استفاده کنید. درصورتیکه دانش و تجربه لازم جهت بررسی این مشکل یا کارکردن با قطعات الکتریکی را ندارید، پیشنهاد میشود بررسی این مشکل را به یک تکنسین بسپارید.
گام دوم؛ استفاده از مولتیمتر
برای بررسی شرایط اختلاف ولتاژ میان دو سیم نول و فاز باید مولتیمتر خود را تنظیم کنید. محدود مناسب جهت تنظیم مولتیمتر محدوده 200 ولت AC است و با تنظیم مولتیمتر خود در این محدوده میتوانید به درستی اختلاف ولتاژ میان دو سیم را بررسی و بروز دوفاز شدن برق را تایید یا رد کنید.
گام سوم؛ تست ولتاژ با استفاده از مولتیمتر
به یک پریز برق یا تابلو برق مراجعه کنید و با استفاده از پروبهای مولتیمتر ترمینالهای فاز و نول یک پریز را تست کنید. در هنگام تست ولتاژ، پروبهای مولتیمتر را با نهایت دقت به پریز یا سیمهای مربوطه در تابلو برق متصل کنید و موازین ایمنی را رعایت نمایید. پس از ایجاد اتصال پراب به پریز یا تابلو برق، مطمئن شوید که اتصال میان پروب و ترمینال فلزی بهخوبی برقرار شده باشد.
گام چهارم؛ خواندن ولتاژ و پایان بررسی
پس از اتصال پروبها به ترمینالهای فلزی پریز یا سیمها، اختلاف ولتاژ میان سیمهای فاز و نول را به نمایش میگذارد و میتوانید بروز یا عدم بروز دو فاز شدن را تعیین کنید. اگر عددی که بهعنوان اختلاف ولتاژ میان دو سیم نمایش داده میشود، نزدیک به صفر باشد؛ به این معنا است که سیم نول دارای ولتاژ بالایی است و دو فاز شدن برق در ساختمان شما رخ داده است. در این حالت باید در اسرع وقت این مشکل را رفع کنید؛ زیرا وجود این مشکل در شبکه برق ساختمان میتواند برای دستگاههای الکتریکی آسیبزا و برای افراد نیز خطرات جانی به همراه داشته باشد.
چگونه مشکل دو فاز شدن برق را حل کنیم؟
پس از اینکه در مورد دو فاز شدن برق به قطعیت رسیدید، باید در اولین فرصت این مشکل را با رعایت تمامی نکات ایمنی رفع کنید. وضعیت بارگذاری پریزها و قراردادن وسایل الکتریکی دور از رطوبت و آب از جمله نکات ایمنی در هنگام رفع مشکل دو فاز شدن برق در ساختمان است. همانطور که در بخشهای قبلی نیز اشاره شد، دو فاز شدن برق دلایل مختلفی دارد و راهحل هر مشکل نیز متفاوت خواهد بود؛ ازاینرو، در این بخش به بررسی راهحل هر مشکل به شکل مجزا میپردازیم. پس از اینکه مراحلی که در بخش بررسی دو فاز شدن برق اشاره شد را به مرحله اجرا رساندید، به شکل گام به گام موارد زیر را بررسی کنید تا دلیل مشکل مدنظر یافت و بتوانید با استفاده از راهحل مناسب، مشکل را حل کنید.
1- بررسی وضعیت سیم نول
پس از بررسی و مشاهده اختلاف پتانسیل کم میان دو سیم نول و فاز، پیشنهاد میشود در اولین گام، درپوش پریز را جدا کنید و بررسی کنید که آیا سیم نول قطع شده است یا مشکلی در وضعیت اتصال سیم نول به ترمینال وجود دارد. درصورتیکه سیم نول از نظر اتصال یا کیفیت سیم دچار مشکل شده است، باید آن را با سیم جدید، سالم و باکیفیت جایگزین کنید.
2- رفع بار نامتعادل در شبکه برق
با استفاده از یک پاور مانیتور شبکه برق ساختمان خود را بررسی کنید و درصورتیکه در بخشی از ساختمان بارهای نامتعادل وجود دارند، تعادل را با استفاده از سیمکشی فاز جدید به شبکه بازگردانید. وجود بارهای نامتعادل از شایعترین دلایل بروز دو فاز شدن برق است و پیشنهاد میشود در گام دوم این مورد را بررسی کنید.
3- بررسی شرایط قرارگیری سیمهای فاز و نول در پریز و تابلو برق
اتصال جابهجای سیمهای نول و فاز میتواند باعث بروز دو فاز شدن برق ساختمان شود و سیم نول را نیز برقدار کند. ازاینرو، پیشنهاد میشود وضعیت قرارگیری سیمهای فاز و نول در پریز و تابلو برق را بررسی کنید و در صورت نیاز، وضعیت قرارگیری این دو سیم را تغییر دهید.
4- بررسی هارمونیکهای غیرطبیعی
وجود سیمهای نول مشترک در مدارهای انشعاب میتواند از دلایل دوفاز شدن برق در ساختمان باشد و برای رفع مشکل دوفاز شدن به این دلیل، باید سیمهای نول مشترک را از مدار خارج کنید. برای تشخیص دو فاز شدن برق به دلیل وجود هارمونیکهای غیرطبیعی باید از RMSمتر استفاده کنید. گرمشدن سیمها از دلایل بروز مشکل هارمونیک غیرطبیعی است و اگر شرایط سیمکشی مجدد یا تغییر سیمهای نول مشترک را ندارید، پیشنهاد میشود برای جلوگیری از این گرمشدن بیش از حد، سیمهای موجود را با سیمهای ضخیمتر جایگزین کنید. اگر با استفاده از این تغییرات مشکل مدنظر رفع نشد، باید استفاده از فیلترهای فعال یا غیرفعال را جهت کاهش جریانهای غیرطبیعی در دستور کار خود قرار دهید. استفاده از ترانسفورماتور نیز میتواند به کاهش هارمونیکهای غیرطبیعی کمک کند.
بررسی شرایط شبکه برق ساختمان
درصورتیکه از دستگاههای پرمصرف مانند بخاری برقی، دستگاه جوش و… استفاده کردهاید، وضعیت سلامت سیمکشیها و انشعابات در تابلو برق و پریز مدنظر را بررسی کنید. اگر از دریل در بخشی از ساختمان استفاده کردهاید و شاهد برقدارشدن نول و دو فاز شدن برق هستید، حتما بررسی وضعیت سلامت سیمهای نول در آن بخش را در دستور کار خود قرار دهید.
چگونه از دو فاز شدن برق جلوگیری کنیم؟
جهت جلوگیری از بروز مشکل دوفاز شدن برق دو راه پیشروی شماست؛ استفاده از ترانس محافظ برق یا استابلایزر و بررسی مداوم سیمکشی ساختمان. اگر در شبکه برق ساختمان خود از استابلایزر یا ترانس محافظ برق استفاده کنید، لوازم الکتریکی در ساختمان مدنظر در برابر نوسانات برق محافظت میشوند و عمر دستگاهها افزایش مییابند. از طرف دیگر، استفاده از این دستگاهها میتواند باعث جلوگیری از مشکلاتی مانند دو فاز شدن برق یا اسپایک ولتاژ شود. راه دوم جهت جلوگیری از بروز این مشکل این است که وضعیت سلامت سیمکشیهای ساختمان را به شکل مداوم مورد بررسی قرار دهید و پس از گذشت چندین سال، سیمکشیهای پوسیده و آسیبدیده را تعویض کنید.
نظرات کاربران